چکیده

در پژوهش حاضر به بررسی جشن های باستانی ایران با تکیه بر شاهنامه ی فردوسی پرداخته شده است. ایران دارای فرهنگ و آیین های بسیار کهن می باشد، پس بر هر ایرانی لازم است که از فرهنگ ملّی خود شناخت کافی داشته باشد. در این کار تلاش در شناساندن جشن های ملّی ایران کهن و بررسی آداب آنان...

فهرست مطالب

عنوان صفحه

چکیده............................................................................................................................. 1

مقدّمه............................................................................................................................... 2

بخش نخست: کلیّات........................................................................................................ 6

بیان مسأله........................................................................................................................ 7

اهداف تحقیق................................................................................................................... 8

پرسش اصلی تحقیق......................................................................................................... 8

فرضیه‌های تحقیق............................................................................................................. 9

پیشینه‌ی تحقیق................................................................................................................. 9

روش تحقیق................................................................................................................... 10

بخش دوم: جشن‌ها و شادی‌ها در ایران باستان................................................................. 11

مقدّمه............................................................................................................................. 12

گفتار اوّل: فردوسی و شاهکار عظیم او.............................................................................. 13

1- فردوسی کیست......................................................................................................... 14

2- شاهنامه شاهکار سترگ تاریخ...................................................................................... 15

3- مضامین حماسه ی بزرگ فردوسی.............................................................................. 16

گفتار دوم: کلیّات جشن................................................................................................... 18

1- معنای واژه‌ی جشن از دیدگاه فرهنگ نامه‌ها................................................................. 19

2- جشن چیست............................................................................................................ 19

گفتار سوم: گاهنبارها یا جشن‌های فصلی........................................................................... 20

1- گاهنبار چیست.......................................................................................................... 21

2- جشن‌های گاهنبار...................................................................................................... 22

2-1- گاهنبار اول یا مئیذیوئی زَرِمَیَه................................................................................. 22

2-2- گاهنبار دوم یا مَئیذیوئی شمِهَ.................................................................................. 22

2-3- گاهنبار سوم یا یَئی تیش هَمیَه................................................................................. 22

2-4- گاهنبار چهارم ایا ثریمه.......................................................................................... 23

2-5- گاهنبار پنجم مَئیذ یا ئیریَه....................................................................................... 23

2-6- گاهنبار ششم یا هَمَس پَت مَئیذَیه............................................................................ 23

3- جدول جشن‌های فصلی آفرینش «گاهنبار»................................................................... 24

گفتار چهارم: جشن‌های روزهای ماه.................................................................................. 25

1- جدول روزهای ماه و اسامی آنها.................................................................................. 25

2- جشن فروردین گان................................................................................................... 26

3 – جشن اردیبهشت گان............................................................................................... 26

4- جشن خردادگان........................................................................................................ 27

5- جشن تیرگان............................................................................................................. 27

6- جشن امردادگان......................................................................................................... 28

7- جشن شهریورگان...................................................................................................... 28

8- جشن مهرگان............................................................................................................ 29

9- جشن آبانگان............................................................................................................ 29

10- جشن آذرگان.......................................................................................................... 30

11- جشن دیگان........................................................................................................... 30

12- جشن بهمنگان........................................................................................................ 31

13- اسپندار جشن.......................................................................................................... 31

گفتار پنجم: نوروز جشن بزرگ ملّی................................................................................ 32

1- معنی واژه‌ی نوروز از دیدگاه لغت نامه‌ها...................................................................... 33

2- ریشه‌ی کلمه نوروز.................................................................................................... 34

3- تاریخچه‌ی نوروز....................................................................................................... 34

4- آیا نوروز همیشه در اعتدال بهار بوده است................................................................... 35

5- مراسم نوروزی........................................................................................................... 36

5-1- مراسم پیش از آغاز نوروز...................................................................................... 36

5-1-1- آیین چهار شنبه سوری...................................................................................... 36

5-2- مراسم آغاز نوروز.................................................................................................. 37

5-2-1- مراسم میر نوروزی یا کوسه بر نشین .................................................................. 37

5-2-2- هفت سین یا خوان نوروزی............................................................................... 38

5-2-3- دید و بازدیدهای نوروزی یا عید دیدنی.............................................................. 39

5-2-4- مراسم بار عام نوروزی و دادخواهی شاه.............................................................. 39

6- آیین برگزاری جشن نوروز در دوران گوناگون تاریخ ایران............................................. 40

6-1- در دوران باستان.................................................................................................... 40

6-1-1- در دوران هخامنشیان......................................................................................... 41

6-1-2- در دوران ساسانیان............................................................................................ 42

6-2- نوروز در روایات اسلامی....................................................................................... 42

6-2-1- نوروز پس از حمله و استیلای مغول................................................................... 43

6-2-2- بزرگ داشت نوروز در روزگار کنونی................................................................. 44

گفتار ششم: جشن مهرگان................................................................................................ 44

1- معنی واژه‌ی مهرگان از دیدگاه لغت نامه‌ها.................................................................... 45

2- پیدایش مهرگان و انگیزه‌های آن.................................................................................. 45

3- آداب و مراسم مربوط به جشن مهرگان........................................................................ 46

4- خوان مهرگانی در زرتشت.......................................................................................... 46

5- برگزاری مهرگان در دوره‌های مختلف تاریخی.............................................................. 47

5-1- در دوران باستان.................................................................................................... 47

5-1-1- در دوران هخامنشیان......................................................................................... 47

5-1-2- در دوران ساسانیان............................................................................................ 48

5-2- مهرگان در دوران اسلام......................................................................................... 49

گفتار هفتم: جشن سده..................................................................................................... 49

1- معنی لغوی واژه‌ی سده از دیدگاه لغت نامه‌ها................................................................ 49

2- انگیزه‌ی پیدایی جشن سده.......................................................................................... 50

3- ویژگی جشن سده..................................................................................................... 51

4- مراسم شب سده......................................................................................................... 51

5- رسم آتش بستن به پای پرندگان و راندن جانوران به میان آتش...................................... 52

6- بزرگ داشت جشن سده در تاریخ ایران....................................................................... 52

بخش سوم: جشن سده و مهرگان در شاهنامه................................................................... 54

مقدّمه............................................................................................................................. 55

گفتار اوّل: جشن سده و ارتباط آن با آتش......................................................................... 56

1- ارزش و اهمّیّت آتش................................................................................................. 57

2- منشأ جشن سده از دیدگاه شاهنامه............................................................................... 59

گفتار دوم: مکان برگزاری جشن سده................................................................................. 61

1- آتش کده................................................................................................................... 62

2- ایوان سده.................................................................................................................. 66

گفتار سوم: آداب و ارکان جشن سده................................................................................. 67

1- آتش افروزی از مهم ترین آداب جشن سده................................................................. 68

2- آداب حضور در آتش کده.......................................................................................... 70

2-1- بذل و بخشش بر آتش........................................................................................... 70

2-2- اوستا خوانی.......................................................................................................... 73

3-2- بَرسَم.................................................................................................................... 74

گفتار چهارم: بزرگ داشت جشن سده در روایات شاهنامه................................................... 75

1- وصیّت دارا به اسکندر جهت بزرگ داشت جشن‌های نوروز و سده................................ 76

2- خرّه‌ی اردشیر............................................................................................................ 78

3- کرم هفتواد................................................................................................................ 78

4- رجز خوانی خسرو پرویز و بهرام چوبینه...................................................................... 79

5- جشن سده‌ی خسرو پرویز.......................................................................................... 80

6- خواب انوشیروان........................................................................................................ 82

گفتار پنجم: جشن مهرگان................................................................................................ 83

1- منشأ پیدایش مهرگان از دیدگاه شاهنامه........................................................................ 84

2- مهرگان همراه با آغاز فصل سرما................................................................................. 87

3- آتش کده مکانی مقدّس برای برگزاری مهرگان.............................................................. 90

4- تقدّس مهرگان........................................................................................................... 90

5- آداب و رسوم جشن مهرگان....................................................................................... 91

6- جشن مهرگانی شاهان و چگونگی هدایای مهرگانی در شاهنامه...................................... 91

7- آلات جشن بر اساس شاهنامه..................................................................................... 96

8- بخشش و کمک به نیازمندان....................................................................................... 97

بخش چهارم: جشن نوروز در شاهنامه............................................................................. 99

مقدّمه............................................................................................................................ 100

گفتار اوّل: نوروز جشن ملّی ایرانیان و رویش دوباره ی طبیعت.......................................... 101

1- ریشه‌ی نوروز در پادشاهی جمشید است.................................................................... 102

2- تقدّس معنوی نوروز در شاهنامه................................................................................. 105

3- جشن نوروز هم زمان با آغاز بهار برگزار می‌گردد....................................................... 109

داستان زال و رودابه........................................................................................................ 110

داستان بیژن و منیژه......................................................................................................... 112

توصیف درخشندگی خورشید در آغاز بهار....................................................................... 116

گفتار دوم: مکان برگزاری جشن نوروزی در شاهنامه......................................................... 116

1- کاخ......................................................................................................................... 117

2- باغ.......................................................................................................................... 122

3- دشت و صحرا......................................................................................................... 127

4- شکار گاه................................................................................................................. 130

گفتار سوم: ابزار و وسایل مورد استفاده در جشن............................................................... 134

1- می و موسیقی........................................................................................................... 134

2- موادّ خوش بو کننده.................................................................................................. 139

گفتار چهارم: اقدامات معمول جشن................................................................................. 141

1- بار عام و خلعت....................................................................................................... 142

2- آراستن جایگاه.......................................................................................................... 147

3- بذل و بخشش در نوروز............................................................................................ 152

4- آزادی زندانیان.......................................................................................................... 158

5- نثار کردن................................................................................................................. 159

بخش پنجم: نتیجه‌گیری و پیشنهادها................................................................................ 162

نتیجه گیری.................................................................................................................... 163

پیشنهادها....................................................................................................................... 164

پیوست‌ها...................................................................................................................... 166

منابع و مآخذ................................................................................................................. 176

چکیده‌ی انگلیسی............................................................................................................. 182